Op 13 april 2022 publiceerde het Openbaar Ministerie (het OM) het 'Jaaroverzicht Criminele Geldstromen 2022'.1 In dit overzicht wordt onder meer verslag gedaan van het afpakken van crimineel verdiend vermogen door het leggen van beslag. Trots wordt in het overzicht vermeld dat in 2022 ruim € 246 miljoen aan beslag is gelegd. Dat de beslagdoelstelling binnen het OM serieus wordt genomen, blijkt ook uit het tekstblok 'Afpakken, we doen het allemaal samen' over de beslagsuccessen van parket Midden-Nederland. Daarin is te lezen dat elk jaar een "afpak-award" wordt uitgereikt. Het is leuk om te merken hoe aanstekelijk het is om in lopende onderzoeken "flink beslag te leggen", aldus het tekstblok.
In het jaaroverzicht wordt verrassend weinig aandacht besteed aan de vraag in hoeverre de beslaglegging uiteindelijk ook écht leidt tot het afpakken van crimineel vermogen. Met andere woorden: hoeveel van de miljoenen euro’s die in beslag worden genomen eindigen uiteindelijk in de staatskas (of in ieder geval: niet terug bij degenen onder wie ze in beslag zijn genomen)? In het jaaroverzicht wordt hieraan slechts één pagina gewijd. Daarin is te lezen dat het incasso lager ligt dan het totaalbedrag waar beslag op is gelegd. Dit heeft volgens het jaaroverzicht meerdere oorzaken, waaronder - zo wordt terloops vermeld - dat de rechter uiteindelijk kan beslissen dat een verdachte onterecht is vervolgd of dat gezien de omstandigheden slechts van een gedeelte van het beslag afstand moet worden gedaan.
De manier waarop dit terloops wordt vermeld, is op zijn zachts gezegd opmerkelijk te noemen. Ervaring leert namelijk dat het bedrag dat in eerste instantie door het OM in beslag wordt genomen vaak vele malen hoger ligt dan het bedrag dat uiteindelijk daadwerkelijk wordt 'afgepakt'. Dat is ten eerste het geval omdat het OM beslag legt op het moment dat nog slechts sprake is van een verdenking van een strafbaar feit. De rechter moet zich nog over de inhoud van de zaak buigen. Dit terwijl het OM ruime bevoegdheden heeft om beslag te leggen en de rechterlijke toets op de beslaglegging minimaal is. Daarnaast geldt dat - zelfs indien uiteindelijk een veroordeling volgt - de rechter dikwijls oordeelt dat slechts een deel van het bedrag waarop beslag ligt daadwerkelijk moet worden 'afgepakt'.
In veel gevallen kan het OM dus disproportioneel grote bedragen in beslag nemen, terwijl ook nog eens slechts sprake is van een verdenking van een strafbaar feit. De gevolgen daarvan voor een verdachte moeten niet worden onderschat. Vaak wordt beslag gelegd op vrijwel het volledige vermogen van een verdachte (rechts)persoon, waaronder op bankrekeningen, panden en auto’s. Het kan jaren duren voordat een rechter zich inhoudelijk over de zaak - en dus ook over het beslag – buigt. Alle in beslag genomen goederen die aan waardedaling onderhevig zijn, zoals auto’s, worden ook nog eens vrijwel direct verkocht voor een veel lager bedrag dan de daadwerkelijke waarde. Dit kan voor de verdachte (en zijn naasten) tot grote en onomkeerbare schade leiden. Dat klemt temeer als de rechter (jaren later) uiteindelijk oordeelt dat de verdachte dient te worden vrijgesproken.
Niet alleen zijn de in het jaaroverzicht genoemde beslagbedragen dus relatief onbeduidend in het kader van de vraag hoeveel crimineel vermogen uiteindelijk daadwerkelijk wordt afgepakt, ook zou het het OM sieren om minder nadruk te leggen op het leggen van zoveel mogelijk beslag en meer op het leggen van zorgvuldig beslag met oog voor alle belangen, dus óók voor die van de verdachte.
Misschien kan de "afpak-award" volgend jaar worden uitgereikt aan degene wiens beslaglegging het meest overeenkomt met het uiteindelijke oordeel van de rechter?
