Inmiddels staan bijna 900 mensen op de Europese Sanctielijst in verband met de oorlog in Ukraine; wat betekent dat?
Het vreselijke oorlogsgeweld dat tegen Oekraïne en haar burgers gepleegd wordt, vult al weken alle kranten. Dit geweld, alsmede de schending van de soevereiniteit van Oekraïne wordt terecht door (bijna) iedereen in Nederland en de Europese Unie met de krachtigste woorden veroordeeld. Het is echter niet alleen bij (lege) woorden gebleven; ook de juridische reactie is fors geweest.
Door onder meer de Europese Unie zijn zeer vergaande sanctiemaatregelen afgekondigd. Het sanctiepakket met betrekking tot de oorlog in Ukraïne is uitgebreid en relatief veelzijdig. Eén van de meest vergaande sanctiemaatregelen in het arsenaal van de Unie is het plaatsen van een persoon of bedrijf op de zogeheten 'sanctielijst'. Afgelopen weken is dat met honderden nieuwe personen en bedrijven gebeurd (hierna: gesanctioneerde personen) Vermeldenswaardige namen zijn onder (veel) meer die van president Poetin en Chelsea-eigenaar en Unieburger Abramovich.
De kans is dan ook aanzienlijk dat ook Nederlandse personen en bedrijven te maken hebben of krijgen met gesanctioneerde (rechts)personen. In deze blog wordt daarom - met zevenmijlslaarzen - uitleg gegeven over de reikwijdte van een plaatsing op een sanctielijst van de EU. De overige sancties met betrekking tot de oorlog in Ukraine worden voor nu buiten beschouwing gelaten. Opmerking verdient wel dat juist ook de overige sancties zeer vergaande gevolgen voor Nederlandse bedrijven kunnen hebben.
Tegoeden en economische middelen
Het plaatsen op een sanctielijst heeft, onder meer, twee gevolgen. Ten eerste worden alle tegoeden en economische middelen die toebehoren aan of onder zeggenschap staan van een gesanctioneerd persoon bevroren. Ten tweede mogen er geen tegoeden of economische middelen ter beschikking worden gesteld aan of ten behoeve van gesanctioneerde personen.
De reikwijdte van deze bepalingen is zeer ruim. De begrippen 'tegoeden' en 'economische middelen' worden heel ruim uitgelegd en omvatten bijna alles van waarde. Onder het begrip 'tegoeden' vallen onder meer contanten, aandelen en krediet. Onder het begrip 'economische middelen' valt alle activa die geen tegoeden zijn, maar die kunnen worden gebruikt om tegoeden, goederen of diensten te verkrijgen, zoals bijvoorbeeld huizen en fietsen, maar ook het leveren van diensten of het verrichten van arbeid.
De bevriezingsmaatregel brengt, samengevat, met zich mee dat (EU) personen die tegoeden of middelen van gesanctioneerde personen onder zich houden dat moeten blijven doen. Ze mogen die goederen niet teruggeven aan de gesanctioneerde personen, maar mogen deze ook niet verkopen of wijzigen. Als een vliegtuig van een gesanctioneerde oligarch op de landingsbaan van Schiphol staat, moet Schiphol dat vliegtuig dus in beginsel aan de grond houden. En als een makelaar in Amsterdam verantwoordelijk is voor een huis van Abramovich, dan mag zij in beginsel geen nieuw verhuurcontract voor dat huis afsluiten.
Het verbod om tegoeden of economische middelen beschikbaar te maken, kent ook een ruime reikwijdte. Zo mogen geen goederen ge- of verkocht worden aan of van gesanctioneerde personen, ook niet als dat voor marktconforme prijzen gebeurd. Een belangrijke uitzondering wordt in dit verband gemaakt voor consumptiegoederen, zoals gas en voedsel.
Owned of controlled
De hierboven beschreven maatregelen gelden niet alleen ten aanzien van de (rechts)personen die direct op de sanctielijsten genoemd staan, maar ook (onder meer) met betrekking tot rechtspersonen die, samengevat, 'owned' of 'controlled' worden door een gesanctioneerd persoon. Het maakt daarbij in beginsel niet uit of de rechtspersoon die 'owned' of 'controlled' wordt door een gesanctioneerd persoon is geïncorporeerd in de Europese Unie of daarbuiten.
In beginsel is sprake van 'ownership' als meer dan 50% van de eigendomsrechten (bijvoorbeeld aandelen) in handen is van een gesanctioneerd persoon. Dat kan ook via verschillende entiteiten gebeuren: Abramovich heeft 100% van de aandelen van 4 bedrijven, die elk 20% van de aandelen hebben in bedrijf A - Abramovich 'owned' bedrijf A in zo’n geval.
Volgens de Europese Commissie, die een belangrijke rol heeft in de toelichting op de sancties, is sprake van 'control' als een (rechts)persoon "is able to and effectively assert a decisive influence over the conduct of" een andere rechtspersoon. Er bestaan verschillende factoren waarmee rekening wordt gehouden om te beoordelen of sprake is van 'control'. Behoudens overtuigend tegenbewijs, wordt aangenomen dat sprake is van 'control', als de gesanctioneerde persoon bijvoorbeeld het recht heeft bestuursleden aan te wijzen of af te zetten, of om alle of delen van de assets van het (niet gesanctioneerde) bedrijf te gebruiken.
Wanneer tegoeden of economische middelen ter beschikking worden gesteld aan een rechtspersoon die 'owned' of 'controlled' wordt door een gesanctioneerd persoon, wordt in beginsel aangenomen dat deze tegoeden of economische middelen aan hem ter beschikking zijn gesteld en dus sprake is van een overtreding van het voornoemde verbod. Het leveren van tegenbewijs is mogelijk, maar de uitzonderingen worden zeer eng uitgelegd.
Zakelijk samengevat geldt dat de zeer vergaande bevriezingsmaatregelen en verbodsbepalingen om tegoeden en economische middelen ter beschikking te stellen aan gesanctioneerde personen, ook gelden met betrekking tot rechtspersonen die 'owned' of 'controlled' worden door een gesanctioneerd persoon.
Afronding
De hierboven beschreven sanctiebepalingen ten aanzien van gesanctioneerde personen, gelden naast de andere sancties met betrekking tot de export naar, import van en handel met Rusland. Burgers en het bedrijfsleven kunnen dan ook op vele manieren in aanraking komen met sancties en gesanctioneerden. Het betekent ook dat zij in voorkomende gevallen onder meer moeten overgaan tot het bevriezen van tegoeden en/of goederen. Dat kan heel veel complicaties opleveren waar de Europese wetgever niet over heeft nagedacht. Het zou goed zijn als de Nederlandse overheid meer richtsnoeren zou bieden hoe daar mee om te gaan.
