In een interview met het FD van 22 februari jl. heeft de voorzitter van het college van procureurs-generaal laten weten dat het Openbaar Ministerie graag zou zien dat het in de toekomst verplichte verbeterprogramma's kan opleggen aan bedrijven die voor strafbare feiten zijn veroordeeld of met het OM hebben geschikt. Een soort reclasseringstoezicht, maar dan voor bedrijven.
Op dit moment is de medewerking aan een verbeterprogramma enkel op vrijwillige basis mogelijk en is het bedrijf in principe zelf de controleur van het eigen verbeterprogramma, zo stelt het OM. De vraag is echter hoe 'vrijwillig' dit in de praktijk is. Vaak zal een onderneming er de voorkeur aan geven om met het OM een transactie aan te gaan en het OM heeft een grote vrijheid om in schikkingsonderhandelingen voorwaarden te stellen. Zo is het OM in de transactie met ING een dergelijk verbeterprogramma overeengekomen dat bovendien ook niet door de onderneming zelf maar door een externe - de DNB - wordt gemonitord. De vraag is dus maar of een wetswijziging noodzakelijk is om dit in de praktijk mogelijk te maken.
De Verenigde Staten zijn hier de inspiratiebron voor het OM. Daar bestaat een dergelijk verplicht verbeterprogramma al. In de VS kan de Department of Justice (DOJ) in geval van schikkingen een verplichte externe corporate monitor benoemen die het compliance beleid van het bedrijf en de naleving doorlicht. Doel is toekomstig wangedrag te voorkomen. De afgelopen jaren mocht het blikveld van de corporate monitor breder gericht zijn dan enkel hetgeen waar het bedrijf voor bestraft werd. De termijn van de compliance monitor kan enkele maanden tot jaren duren; zolang als nodig wordt bevonden. De kosten van deze compliance monitoring worden door de onderneming gedragen.
In de Verenigde Staten is recentelijk echter juist een 'versoepeling' van de verplichte corporate compliance monitors aangekondigd. Het hoofd van de DOJ Brian Benczkowski heeft in oktober 2018 een nieuwe richtlijn aangekondigd waarin onder andere uiteen is gezet dat compliance monitors alleen moeten worden opgelegd als het echt nodig is om de naleving van de voorwaarden te waarborgen en toekomstig wangedrag te voorkomen, het niet voor straffende doeleinden dient te worden gebruikt en het bereik van de compliance monitors kan worden beperkt tot het beleid dat verband houdt met de feiten van de zaak om onnodige lasten bij bedrijven te voorkomen.
Over de verdere vormgeving van een verplicht 'reclasseringstoezicht' voor bedrijven heeft het OM zich vooralsnog niet uitgelaten. De wens van het OM is wel opgepikt in de politiek en er zijn inmiddels al Kamervragen aan de Minister over gesteld. Interessant zal zijn om te zien of deze wens nadere vorm zal gaan krijgen en hoe dit er dan praktisch uit zou moeten komen te zien. Want wat houdt zo'n verplicht verbeterprogramma in: moet het bedrijf enkel een monitor laten meekijken of is het verplicht alle voorstellen van de monitor ook daadwerkelijk uit te voeren? En wat moet de sanctie zijn op het niet of niet voldoende opvolgen van de voorstellen van de monitor: is het programma daarmee niet afgerond of vervalt daarmee de transactie en moet de zaak alsnog voor de rechter worden gebracht?
Dat de invoering van een verplicht verbeterprogramma naar Amerikaans model - in welke vorm dan ook - een grote belasting zal zijn voor de ondernemingen aan wie dat zal worden opgelegd lijkt verzekerd. Het is belangrijk dat bedrijven dit - zeker de ondernemingen met een mogelijk ietwat haperend compliance beleid - in de gaten zullen houden en compliance vooruitlopend daarop geen ondergeschoven kindje laten zijn.
